Historia miasta

Najdawniejsze dzieje Poznania

Mimo, że najstarsze ślady osadnictwa odkryte na terenach Poznania i jego okolic pochodzą już z epoki paleolitu, a więc mogą mieć od kilku do nawet kilkunastu tysięcy lat, pierwsze wzmianki istotne z punku widzenia historii Polski pochodzą z VII wieku n.e., kiedy na terenach dzisiejszego Poznania osiedliło się plemię Polan. Badania archeologiczne prowadzone współcześnie potwierdzają, że pierwszy gród na Ostrowie Tumskim – wyspy między Wartą a Cybiną, do dnia dzisiejszego pozostającej bodaj najważniejszym punktem na historycznej mapie Poznania – powstał w pierwszej połowie X wieku. Archeolodzy odnaleźli między innymi ślady po pierwszej świątyni oraz palatium – siedzibie władcy charakterystycznej dla wczesnego średniowiecza – należących do Mieszka I. Tak ważne dla polskiej państwowości zabytki, o tak wysokiej randze dla powstającego dopiero państwa Piastów wskazują Poznań jako jedno z możliwych miejsc Chrztu Polski z 966 roku – wydarzenia bodaj najważniejszego w tysiącletniej historii Polski, które wprowadziło ją do grona państw Europy Zachodniej i wywarło olbrzymi wpływ na historię i obecną geopolitykę tej części Starego Kontynentu. Jednak po upływie ponad tysiąca lat nie zachowały się dokładne źródła opisujące to wydarzenie, i historycy do dziś spierają się nie tylko o miejsce Chrztu Polski – oprócz Poznania wymienia się między innymi Gniezno czy Ostrów Lednicki – lecz nawet o jego dokładną datę.

Nie ulega jednak wątpliwości że w początkach istnienia państwa polskiego Poznań pełnił rolę jednego z najważniejszych ośrodków, pomimo rywalizacji z pobliskim Gnieznem, które po otrzymaniu statusu metropolii stało się de facto stolicą kraju Piastów. Jednak mimo początkowego prężnego rozwoju, miasto straciło z czasem na znaczeniu, w wyniku rozmaitych czynników:

– zniszczenie miasta w trakcie najazdu księcia czeskiego Brzetysława w 1038

– korzystniejsza lokalizacja Kalisza na szlaku handlowym łączącym Gdańsk, Toruń i Śląsk

– przeniesienie stolicy państwa Piastów do Krakowa.

Wzrost znaczenia Poznania przyniósł dopiero rozwój szlaku handlowego z Rusi i Litwy przez Wielkopolskę do Europy Zachodniej.

Lokacja miasta

Jedną z najważniejszych dat w historii Poznania jest jego lokacja na prawie magdeburskim przez księcia Przemysła I w 1253 roku. Nowo wytyczone miasto ulokowano na zachodnim brzegu Warty, w pobliżu osady św. Gotarda, a jego najważniejszymi punktami był kwadratowy rynek wraz ze znajdującym się na nim ratuszem, oraz górujący nad miastem na wzgórzu Przemysła zamek. Mimo licznych zniszczeń, odbudów, przebudów i katastrof, jakie spotkały miasto w trakcie jego historii, punkty te znajdują się na mapie Poznania do dzisiaj.

Poznań średniowieczny

Rozwój Poznania, podobnie jak innych miast średniowiecznych, blokowały fortyfikacje. W większości przypadków mechanizm ten jest bardzo podobny – działki wewnątrz miejskich fortyfikacji były bardzo pożądane ze względu na prestiżowe położenie w pobliżu miejskiego rynku i istotnych budynków administracyjnych takich jak ratusz czy waga, a także ze względu na bezpieczeństwo, jakie zapewniały miejskie mury. Duży popyt na działki w mieście zmuszał do zagospodarowania każdej wolnej przestrzeni wewnątrz fortyfikacji, zaś ciasna zabudowa sprzyjała rozprzestrzenianiu chorób i pożarów, które przez stulecia pustoszyły miasto. Przebudowy fortyfikacji i idące za tym nieznaczne zwiększanie granic miasta rozwiązywały problem chwilowo.

Zmiany pod zaborem pruskim

Pomimo burzliwej historii pełnej wojen, najazdów, zburzeń, powodzi, pożarów i epidemii przeplatanych czasami względnej prosperity, Poznań od nieznacznych rozbudów w czasach renesansu nie zmienił się diametralnie aż do znalezienia się pod zaborem pruskim. Dla nowych władz miasto idealnie nadawało się na twierdzę ze względu na swoje strategiczne położenie na zaktualizowanej mapie Europy. Prusacy zburzyli stare mury i otoczyli miasto nowoczesnymi fortyfikacjami. Bastiony i łączące je mury odchodziły od Cytadeli w kierunku południowym, otaczały miasto i ciągnęły się w kierunku Warty, ponadto twierdza została otoczona pierścieniem fortów. Ze względów strategicznych Prusacy zabronili wznoszenia trwałych budowli poza granicami fortyfikacji i w ten sposób Poznań, podobnie jak za średniowiecza ograniczony murami, popadł w stagnację. Jednak szybki rozwój techniki spowodował, że nowoczesne fortyfikacje szybko okazały się przestarzałe, i już na przełomie XIX i XX wieku zadecydowano o rozbiórce bastionów otaczających miasto.

Przekształcenie twierdzy w miasto współczesne. 

Największy wpływ na dzisiejszy wygląd Poznania, a zwłaszcza jego centrum, miało bodaj dwóch urbanistów – Joseph Stubben i Władysław Czarnecki. Ten pierwszy zdecydował, że w miejscu rozebranych murów powstanie szeroka, zielona aleja okalająca miasto, a w miejscu bastionów zaplanował parki. Uważne oko, oglądając mapę Poznania, dostrzeże cień tych fortyfikacji w kształcie Alei Niepodległości i Królowej Jadwigi. Ponadto niemiecki urbanista zaprojektował Dzielnicę Cesarską, w skład której wchodzi Collegium Maius, Zamek Cesarski czy Teatr Wielki. Z kolei Czarnecki wytyczył dalsze kierunki rozwoju miasta – zaprojektował między innymi unikatowy układ zieleni miejskiej, który po stu latach nadal funkcjonuje i ma wpływ na wygląd i kształtowanie stolicy Wielkopolski.

Obecnie Poznań, podobnie jak za średniowiecza, stanowi ważny węzeł komunikacyjny, handlowy, a także ekonomiczny i edukacyjny. Nie ulega wątpliwości, że pełna zwrotów, wzlotów i upadków historia miasta odcisnęła na nim swoje piętno i nadała mu niepowtarzalny charakter, jaki ma dziś.